Zażywanie substancji psychoaktywnych wśród młodzieży jest działaniem ryzykownym, jednakże w tej fazie rozwoju przynosi korzyści w postaci zaspokajania potrzeb, których nie potrafią zrealizować w inny sposób. W okresie adolescencji kształtuje się również tożsamość młodych osób, podczas którego występuje tzw. Zamęt tożsamościowy. Charakteryzuje się on poczuciem braku spójności i wewnętrznej pustki co sprawia, że staje się on jednym
z czynników sprzyjających uzależnieniom. Brak wypracowanych strategii zaradczych, który jest charakterystyczny dla tego etapu rozwojowego może być przyczyną doświadczania chronicznego napięcia, stresu i ogólnie rozumianego psychofizycznego przeciążenia. Korzystanie z używek pomaga nastolatkom w realizacji psychologicznych
i społecznych celów. Mimo, iż podejmują ryzykowne zachowania, to właśnie one sprzyjają
w radzeniu sobie ze strachem i lękiem, wypracowaniem autonomii, ale również w zdobywaniu szacunku i akceptacji wśród rówieśników. W związku z wyżej wymienionymi „korzyściami” utrwalają oni destruktywny wzorzec zachowania. W późniejszych etapach kształtowania się tożsamości młodych ludzi prawdopodobieństwo zażywania substancji nie zmniejsza się.
Eksperymentowanie z substancjami psychoaktywnymi to wciąż atrakcyjna metoda
w fazie moratorium, ponieważ daje nastolatkom przekonanie, że włącza ich to w świat dorosłych. Czynniki, które zwiększają ryzyko zażywania przez młodzież substancji zmieniających świadomość i alkoholu opisał Hejmanowski, zalicza się do nich:
– Subiektywne uczucie wyobcowania, będące skutkiem doświadczanych trudności
w nawiązywaniu relacji rówieśniczych;
– Niestabilna i niesatysfakcjonująca więź z rodzicami, charakteryzująca się niedostępnością emocjonalną opiekunów, brakiem wystarczającej atencji, ale również rozwodem, uzależnieniem jednego z rodziców i postępującymi konfliktami w rodzinie;
-Przyzwalanie przez opiekunów i otaczające środowisko na zażywanie alkoholu przez małoletnich;
– Powszechna moda na „lekki” styl życia promowana przez media..
L. Cierpiałkowska zauważa, że poszukując etiologii predyspozycji uzależnienia od alkoholu u młodzieży należy zwrócić uwagę na modele rozwoju psychopatologii u dzieci
i młodzieży. Fundamentem takich modeli stały się założenia, iż wynikiem nadużywania
i uzależnień są:
1. Dynamiczne zmiany w życiu młodych osób będące wynikiem interakcji jej wrodzonych skłonności a zdarzeń stresujących w otaczającym środowisku.
2. Podtrzymywanie i utrwalanie procesów zachowań dezadptacyjnych poprzez powstawanie „błędnego koła”, którego zadaniem jest osłabić zasoby jednostki.
3. Eksternalizacja i internalizacja psychicznych problemów.
Wyniki badań ukazują, że zachowania opozycyjno- buntownicze, problemy socjalizacji, wagarowanie i niekontrolowanie zachowań mieszczące się w ramach eksternalizacji problemów bardzo często występują wspólnie z pojawiającym się w adolescencji uzależnieniem.
Kluczowym czynnikiem pośredniczącym między nisko funkcjonującym środowiskiem rodzinnym a ryzykiem zażywania przez młodzież alkoholu i narkotyków są przyczyny osobowościowe. Zaliczyć do nich można: ekstrawersję-towarzyskość, impulsywność- odhamowanie, neurotyczność-uczuciowość negatywna. Molina zwrócił uwagę, na to, że predyktorem do używania substancji psychoaktywnych przez dzieci alkoholików jest poziom towarzyskości. W psychopatologicznym modelu istotnym ryzykiem uzależnień są oczekiwania wobec skutków picia i zażywania narkotyków. Badania wskazują, że czynnik ten nie znajduje znaczących różnic między dziećmi z rodzin niealkoholowych a dziećmi alkoholików. Mimo to zauważyć należy, że wyżej wymienione oczekiwania zmieniają się
w trakcie życia. Dzieci w okresie przedszkolnym wiążą je z negatywnymi skutkami picia jednak w okresie adolescencji dzieci te dostrzegać mogą pozytywne skutki takie jak: redukcja napięcia oraz lepsze funkcjonowanie poznawczo- społeczne. Według koncepcji podatność-stres powodem powstawania patologicznych mechanizmów zachowania są: dysonans działań pozarodzinnych i rodzinnych oraz biologicznej podatności do potrzeb rozwojowych jednostki. Iacono i Malone zastanawiają się nad hipotezą, która mówi
o tym, że punktem wyjścia destrukcyjnych problemów oraz zachowań może być nasilona dyspozycja to behawioralnego rozhamowania. Zachodzi istotna korelacja z biologicznymi uwarunkowaniami tj.: deficyty w prawidłowej aktywności układu nerwowego, hormonalnego oraz neurotransmisji oraz niedożywienia. Skłonność taka jest natężona psychicznymi oraz społecznymi czynnikami. Do uwarunkowań psychicznych zaliczyć można: poszukiwanie nowości, niekorzystny temperament, wzmożoną potrzebę stymulacji, a do społecznych: agresywny wpływ mediów, nieprawidłowe działania wychowawcze, przemoc domowa, wykorzystywanie i zaniedbywanie (emocjonalne i fizyczne), agresywne zachowania wśród rówieśników oraz naśladownictwo.
Bibliografia:
A.I. Brzezińska, K. Appelt, B. Ziółkowska, Psychologia rozwoju człowieka w: J. Strelau, D. Doliński „Psychologia akademicka. Podręcznik” t. 2, Gdańsk 2021
Sz. Hejmanowski, „Portrety psychologiczne człowieka. Okres dorastania: szanse rozwoju”, Gdańsk 2019
L. Cierpiałkowska, „Psychologia uzależnień” w: H. Sęk „Psychologia kliniczna t.2”, Warszawa 2006
B.S. G Molina, L. Chassin, P. Curran, “A comparison of mechanism underlying substance use for early adolescent children of alcoholics and controls” Journal Studies on Alcohol 55, 1994
L. Cierpiałkowska, I. Grzegorzewska, „Destrukcyjne zaburzenia zachowania i zaburzenia spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych” w: „Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży”, Warszawa 2020
Artykuł powstał na potrzeby Kampanii „Przejdź na Jasną Stronę Mocy” dofinansowywanej z budżetu Miasta Szczecin.
Autor: Paulina Nowak